Tükenmişlik sendromu nedir, belirtileri nelerdir?
“`html
Kronik stresin sizi tükenmişlik sendromuna sürüklediğini nasıl anlayabilirsiniz?
Amy, 2020 yılında tanınmış bir sağlık şirketinde pazarlama müdürü olarak yoğun bir iş temposu içerisindeydi.
Bir etkinlik esnasında aniden başının döndüğünü hissettikçe, bu durumu yeterli su içmemek ya da açlık olarak düşündü.
O andan sonrası ise gözlerinde bulanık bir görüntü oluştu. Bir “vınlama” sesi duyduğunu ve “deniz tutması” gibi bir his yaşadığını belirtiyor.
Amy, altı ay boyunca hastalık izninde kalmak zorunda kaldı.
“Ruh sağlığım hızla kötüleşti. Duş alırken bayılmam ya da çocuklarıma bakamayacak durumda olmam, vücudumun bir ‘Hayır! Dur!’ demek istemesiydi,” diyor.
BELİRTİLER NELERDİR?
Beyin sisi, yorgunluk, iş motivasyonunda azalma… Tükenmişlik belirtilerini göz ardı etmek kolay olabilir, fakat bu durum sağlığınız açısından ciddi sorunlar doğurabilir.
Amy, yaşadığı durumun tükenmişlik olduğunu sonradan anladığını belirtiyor. Dikkat çeken alarmları duymamak ise onun için yıpratıcı bir süreç oldu.
Berkeley Kaliforniya Üniversitesi’nden psikoloji profesörü Christina Maslach, bu durumu detaylı olarak inceleyen ilk isimlerden biridir.
Tükenmişlik sendromunu; “İyi yönetilemeyen kronik iş baskısına karşı verilen bir tepki” olarak tanımlıyor. Maslach, bunun tıbbi bir tanı ya da durum olmadığını, bu yüzden özel bir tedavi gerektirmediğini vurguluyor.
Dünya Sağlık Örgütü (WHO), 2019 yılında tükenmişlik sendromu ile ilgili kapsamlı bir çalışma yürüttü ve çok sayıda belirtiyi belirtti.
‘İŞTEN GEREKEN UZAKLAŞMA YETERSİZLİĞİ’
King’s Global Institute for Women’s Leadership’in direktörü Profesör Heejung Chung, “Aşırı çalışıyoruz,” şeklinde bir uyarıda bulunuyor.
“Dijitalleşmenin etkisiyle ‘her zaman ulaşılabilir olma’ talebi, bu tükenmişlik durumunu artırıyor. Çalışanlar, işten yeterince fiziksel ve psikolojik açıdan kopamıyorlar,” diye ekliyor.
Chung, tükenmişliğin yalnızca bireysel bir sorun olmadığını, dünyanın pek çok yerinde çalışanların %70’inden fazlasını etkilediğini ifade ediyor.
Aynı zamanda ekonomik yansımaları da oldukça büyük. Axa’nın 2024 yılına ait araştırmasına göre, İngiltere’ye her yıl 102 milyar sterlinin üzerinde bir maliyet oluşturuyor.
Kronik stres faktörlerinin sorumlu olduğu ifade ediliyor; bu durum, genellikle bireylerin kontrol edemediği unsurlardan kaynaklanıyor.
2020 yılında yapılan bir araştırmaya göre, 20 bin Alman çalışanın %60’ı birden fazla görevle karşı karşıya kaldığını, %48’i zaman ve performans baskısıyla mücadele ettiklerini, %46’sı ise iş yaparken sık sık kesintiye uğradıklarını belirtiyor. %34’ü ise hızlı bir çalışma temposunun getirdiği baskı altında olduğunu belirtiyor.
Artık sadece iş hayatında değil, araştırmacılar öğrenci, ebeveyn ve bakım veren bireylerde de tükenmişlik belirtileri gözlemliyor.
Psikoterapist Dr. Claire Plumbly, tükenmişliğin kadınları daha fazla etkilediğine dikkat çekiyor. “Bu yük, sıkça ‘ikinci vardiya’ olarak adlandırılıyor, ve genellikle kadınların üzerine yıkılıyor,” diyor.
İŞARETLERİ TANIMAK
Uzmanlar, yorgunluğun yanı sıra tükenmişliğe işaret eden iki temel belirtiye dikkat edilmesi gerektiğini aktarıyor: Artan alaycı tutumlar ve olumsuz bir öz değerlendirme.
Dr. Plumbly, bu ruh hali değişimlerinin iş yerinde fark edilemeyebileceğini, ancak üretkenliğin düşmesi ile belirginleşeceğini ifade ediyor.
B birçok kişi, bu durumu aşmak için çeşitli kaçış yolları arıyor. “Mesela, ‘Keşke Covid olsam’ diyen danışanlarım da oldu,” diyor.
TÜKENMİŞLİĞİN BEŞ AŞAMASI
- Balayı dönemi – Her şeye ‘evet’ demek, ama bir şeylerin ne kadar zaman aldığını unutmamak. Stresin başlangıcıdır ve genellikle çok fazla iş üstlenmeyi getirir.
- Vazgeçme – Öncelikli aktivitelerden uzaklaşmaya başlamak; örneğin randevuları ve sosyal etkileşimleri azaltmak. Sevdiğiniz şeylerden aldığınız keyif azalır.
- Motivasyon eksikliği – Sürekli gergin bir ruh halinin ilgisizliğe dönüşmesi. Kendinizi “o anda” hissetmeme durumu çok yaygındır.
- Tükenmişlik – Tükenmişlik noktasına ulaşan çalışanlar, duygusal olarak tamamen bitkin hissedebilir. Günlük işlerinizi sürdürmekte zorlanabilirsiniz; sadece yataktan kalkmak bile büyük bir mücadele haline gelebilir.
RİSKİ ARTIRAN ALT FAKTÖRLER
- İş yükü – Aşırı iş yükü ve yeterli zamanın olmaması.
- Kontrol eksikliği – Günlük kararlarınıza dair kısıtlı söz hakkı.
- Yetersiz ödüller – Alınan takdir ve ödüllerin eksikliği.
- Görünmez olma hissi – “Büyük bir projenin küçük bir parçası” gibi hissetmek.
- Destekleyici olmayan ilişkiler – Çalışma ortamındaki sosyal ilişkilerin kötü olması.
- Adalet eksikliği – Ayrımcılık ve eşitsizlik duygusu.
- Değer çatışması – Yaptığınız işin anlamını yitirmesi veya etik değerlerinizle çelişmesi.
İYİLEŞME SÜRECİ
Profesör Sabine Sonnentag, çalışanların yüksek stresli iş ortamlarından nasıl uzaklaşacaklarını araştırdı. “Yüksek stresle başa çıkmayı başaranlar, duygusal yorgunluk ve tükenmişlik yaşama ihtimali daha düşük,” sonucu ortaya koydu.
Dr. Plumbly, “Sizin için ışık tutacak birini bulmanızı” öneriyor; bu bir arkadaş veya iş yeri psikoloğu olabilir.
Dr. Claire Ashley ise tükenmişlikten kurtulmanın iş değiştirmek gibi radikal bir değişiklik gerektirmediğini vurguluyor.
Üç alana odaklanmanızı tavsiye ediyor: İş kontrolü, sağlık ve destekleyici bir çevre oluşturmak.
Kontrolünüzdeki unsurları anlayabilmek için “Bunu kontrol edemem ya da etkileyemem, bununla barışabilir miyim?” gibi sorularla kendinizi sorgulayabilirsiniz.
Ayrıca zorlu durumları değerlendirirken Dr. Russ Harris’in yaklaşımını dikkate alabilirsiniz:
- Ayrılmak,
- Kalıp değerlerinizi korumak,
- Değerlerinle uyumlu şekilde hareket etmek için gereken adımları atmak.
Değerlerinizi belirlemek, tükenmişlik sendromundan kurtulma sürecinin önemli bir parçasıdır. Her karar sizin için belirlediğiniz bu değerlerle uyumlu olmalıdır.
Bu haber, BBC’nin gazetecileri tarafından hazırlanmış ve kontrol edilmiştir. Bir pilot proje kapsamında yapay zeka destekli çeviri yapılmıştır.
“`
